We hielden droge voeten en de dijken staan er nog steeds na het hoge water van vorige week. Eind goed al goed, zou je denken. Deskundigen zijn positief over de aanpak. Toch klinken er kritische en ongeruste geluiden vanachter de dijken.
Honderden witte zandzakken liggen tegen de kade bij Woltersum, die voor een groot deel is afgezet met roodwit lint. Daarachter staan weer grote witte bags vol met zand, klaar om in zakken geschept te worden. Een zeil is over tientallen meters over het stuk dijk gelegd. Het is het enige zichtbare overblijfsel van alle commotie vorige week in het dorp, dat in allerijl ontruimd werd vanwege een dreigende dijkdoorbraak.
Nu rijdt de SRV-wagen van Tiemen van Dijken langs voor zijn rondje door het dorp. De hand gaat vriendelijk omhoog. Een fietser, die net een stuk langs de dijk heeft gefietst, groet terug. Alles is weer koek en ei.
Althans, dat lijkt zo. Er is namelijk onrust.
Over het handelen van het waterschap. De problemen bij de inmiddels landelijk bekende kade bijWoltersum, waren te voorkomen geweest, is de overtuiging van flink wat inwoners. Hun dijk is ziek. Al járen en iedereen in het dorp weet dat. “Het waterschap Noorderzijlvest weet het ook, maar die zei steeds dat er niks aan de hand was”, vertelt Irene Venditti, die vlak achter de dijk woont. Die arrogante houding maakt de mensen van Woltersum boos. Dat proef je in het dorp.
Het was spannend vorige week. Noorderlingen mogen te boek staan als nuchtere mensen. Maar ook zij keken met angst naar het stijgende water. Sinds de laatste serieuze wateroverlast van oktober 1998 werd het Noorden wéér bedreigd. Dijken dreigden door te breken, waardoor honderden mensen uit de Tolberter Petten,Woltersum, Wittewierum, Ten Post en Ten Boer noodgedwongen en in alle haast moesten vertrekken.
Het leger kwam helpen, waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s staken dijken door, lieten (nood)bergingsgebieden vollopen met miljoenen kubieke meters water en nooddijken van zandzakken werden op meerdere plaatsen gelegd.
De overlast begon op nieuwjaarsdag. In korte tijd viel ongelooflijk veel regen. De maand daarvoor had het al fors geregend, waardoor de grond en de dijken verzadigd raakten. Omdat de wind begon te draaien van zuidwest naar noordwest, konden de waterschappen het water steeds moeilijker richting zee lozen. En dus steeg het waterpeil in de boezems zoals het Eemskanaal, de Dollard en het Winschoterdiep. Tot een peil waar water- en dijkdeskundigen rode vlekken in de nek van krijgen.
Achteraf kan worden gezegd dat de waterschappen de situatie, hoewel van tijd tot tijd nijpend, onder controle hadden. De voeten bleven droog, dijken braken niet door en de waterbergingsgebieden, aangelegd na ’98, deden hun werk. De waterschappen klopten zichzelf bescheiden op de borst, direct na de laatste persconferentie van het regionale crisisteam. Natuurlijk, ze werden geconfronteerd met een crisis van formaat. Alles zat tegen wat maar tegen kon zitten. Het was absoluut spannend geweest, vertelden ze. Maar onder meer door goed handelen van Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s was erger voorkomen. Sterker: in de kiem gesmoord.
Goed gedaan. Dat vindt professor en ’waterexpert’ Sybe Schaap van de Technische Universiteit Delft ook. Toch zijn er puntjes van zorg. “Want het neemt niet weg dat er door het hoge water knelpunten boven tafel zijn gekomen. Meerdere kades blijken zwakker dan gedacht en het spuien ging, door het weer, ook niet heel goed. Het lijkt me zinvol als het Noorden weer een discussie begint over een extra gemaal bij het Lauwersmeergebied.”
Hoogleraar Schaap – zelf dijkgraaf geweest bij meerdere waterschappen, oud-voorzitter van de Unie van Waterschappen en Eerste Kamerlid (VVD) – noemt de gebruikte bergingsgebieden, polders en natuurgebieden die tijdelijk onder water worden gezet, een ’gouden greep’. Het zorgt volgens hem dat Nederland veel water aankan.Want ’we’ kunnen het water tijdelijk parkeren, om het peil in de kanalen in toom te houden. “Voor de overstroming van 1995 had iedereen het idee dat overstromingen niet meer konden voorkomen. Met deze hoeveelheid water zijn we weer met de neus op de feiten gedrukt hoe belangrijk keringen en bergingen zijn.”
Wat dat betreft, mag er volgens Schaap nog wel wat gebeuren in Groningen. Binnen de muren van het provinciehuis vindt momenteel heel wat getouwtrek plaats tussen provincies en waterschappen.
Die moeten veiligheidsnormen opstellen voor de secundaire dijken, zeg maar de kleinere binnen- en buitendijken. In Groningen is dat nog niet gebeurd, terwijl dit wettelijk wel moet. De veiligheid van kilometers en kilometers aan regionale dijken is in het geding, omdat een groot deel nog niet door waterschappen zijn getoetst op de modernste veiligheidseisen. Hier is veel kritiek op.
Ondanks dat, vinden ze ook bij Deltares – hét Nederlandse kennisinstituut op watergebied – dat de waterschappen adequaat hebben gehandeld. Deltares stuurde twee deskundigen – een dijkexpert en een hydroloog – naar Groningen om de waterschappen met raad en daad bij te staan. Ze kregen te maken met complexe factoren, vertelt Margriet Roukema van het instituut. Verzadigde dijken door enorm veel regenval, hoge waterstanden, er kon amper gespuid worden en de wind was ook nog gedraaid. Roukema:
Met andere woorden: het crisispakket was wel compleet. Maar de voeten bleven droog. Ze hebben het goed gedaan.”
Niet iedereen is het daar mee eens. De inwoners van Woltersum en directe omgeving liepen onaanvaardbare risico’s. Harde woorden van PvdA-fractievoorzitter Rita Pestman in de gemeenteraad van Ten Boer.Want provincie Groningen en het waterschap wisten in november al dat de dijk er veel slechter aan toe is dan ze dachten.
Nog sterker: inwoners van Woltersum weten al zeker tien jaar dat er water onder de dijk doorsijpelt. En hebben dat ook gemeld. Het verbaasde Saskia Bothof uit Woltersum al jaren dat er grote plassen water achter de dijk lagen, aan de noordzijde van het Eemskanaal. Terwijl het dagen niet had geregend. Uit het niets dus. “Het is slechts boerenwijsheid, maar als er water aan de andere kant van de dijk ligt, dan weet je dat er iets niet klopt. Iets met één plus één is twee. Dat het waterschap nu zegt dat ze het pas sinds kort weten, is vreemd.” De officiële mededeling is dat het doorsijpelen van water niet zo’n ramp is. Pas als er zand meegaat, wordt het een probleem.
Veel inwoners vanWoltersum zijn, in tegenstelling tot deskundigen, er van overtuigd dat het nooit zo ver had hoeven komen. Het verschuilen achter ’het slechte weer heeft ons overvallen’ gaat er niet in.Woensdagmiddag werd al gemeld dat het water over de dijk ging. Anderhalve dag later, werden de mensen gesommeerd te vertrekken. Tientallen mensen uit het dorp zijn boos. Niet op de hulpverleners trouwens, die volgens hen een pluim verdienen.Wel boosheid over de ’beleidsmakers aan de knoppen’. Die ontkennen dat er iets aan de hand is, dan bagatilliseren om het uiteindelijk te negeren. Althans, dat is een redelijk veelgehoord geluid uit het dorp. “Wij hoeven niet te bewijzen dat er iets aan de hand is. Dat moet het waterschap”, vindt Venditti. “Alleen ze hebben een houding van: het is altijd goed gegaan en nu ook weer. Ik vind dat een uitvloeisel van incompetentie.”
Aan de andere kant: het hele Nederlandse waterbeheer is een gecompliceerd geheel, met veel moeilijkheden en belangen.Want stevigere en sterkere dijken kosten geld. Veel geld. Terwijl het besef dat Nederland ernstig wordt bedreigd door het water, onze natuurlijke vijand nummer 1, niet altijd goed tussen de oren zit.Want eerlijk is eerlijk: zodra de waterschapsbelastingen omhoog gaan, is Leiden in last.
Ook elders uit de provincie klinken verwijtende geluiden richting de waterschappen. Meerdere bezorgde burgers vinden het onbegrijpelijk dat de gemalen niet zijn uitgezet bij de bestrijding van het hoge water.Water uit de poldersloten werd in de overvolle afwateringskanalen gepompt. Terwijl de sloten zo goed als leeg waren.
Bewoners van de Tolberter Petten, de polder die vorige week onder dreigde te lopen, vroegen zich bijvoorbeeld hardop af waarom er nog steeds op de overvolle Matsloot werd geloosd.
Bertus Zuidema uit Haren deed zelfs aangifte tegen het waterschap. Hij vindt dat de schappen – door de gemalen op volle toeren door te laten pompen – mensen onnodig in gevaar hebben gebracht. Uit Oost-Groningen komen dezelfde geluiden. De 64-jarige Derk Jan Bleeker uit Beerta en boer Johan Huisman (69) uit Nieuw-Beerta snappen niet waarom de gemalen niet meteen zijn uitgezet. Ze zijn er van overtuigd dat alle heisa – lees: evancuaties – voorkomen had kunnen worden. “Het waterschap is helemaal gericht op waterberging en niet op afvoer. Iedereen zag het slechte weer en de draaiende wind aankomen. Als ze preventief op zee hadden geloost, was er niks gebeurd. Ze hebben het over zichzelf afgeroepen.”